Algemeen
De geschiedenis van de familie Ten Cate
GEESTEREN - Vooruitlopend op de presentatie van het boek Ten Cate op zaterdagmiddag 22 november a.s., nemen wij u in deze bijdrage graag mee terug naar daar waar het eens begon. De familienaam Ten Cate is een Nederlandse achternaam die oorspronkelijk 'in het huis' betekent. Kate is de Oostnederlandse vorm van kotte dat oorspronkelijk ‘klein huis’ betekende en later ‘kleine boerderij’. Niet iedereen zal zich ervan bewust zijn dat familienamen namen zoals Op het Kate, Den Kate en óók Ten Cate zijn afgeleid van (boeren)erven die vaak al vele eeuwen oud zijn. De ‘deftige C’ in plaats van de K, ontstond bij sommige families in de Bataafs Franse tijd tussen 1795 en 1813 waarin Nederland door de Fransen werd bezet. Alles moest 'eenen Franschen zwaai en eenen vreemden draai hebben…'.
Waar begint de familiegeschiedenis?
De vraag die rijst is waar, in welk dorp of stad en op welke plek de familiegeschiedenis van de Ten Cate’s begint? Willemijn ten Cate, dochter van Loets en Machteld ten Cate, heeft ons desgevraagd verzekerd dat haar familie afstamt van de Bornse tak. Hoe bijzonder is het dat de kousenfabriek Ten Cate na 75 jaar Geesteren sinds kort in Borne is gevestigd?!
De overlevering doet de ronde dat de voorouders van de Bornse tak Ten Cate, als Vlaamse of Brabantse linnenhandelaars, gedurende de geloofsvervolgingen tijdens de Tachtigjarige Oorlog (1568-1648) naar Twente zijn gevlucht en dat zij hier de zgn. weefstoelen oprichtten.
De (verre) voorouders van de Ten Cate’s die van doopsgezinzinde afkomst waren, verbouwden in Borne én waarschijnlijk ook nabij het Weleveld in Zenderen hun eigen vlas. Een muursteen uit 1905 met de initialen C.R.N. + H.t.C. in het gerestaureerde woonhuis aan de Bekkingvelderweg 1 lijkt hierop te wijzen. Dat er ook in Zenderen Ten Cate’s hebben gewoond is zeker! Catteman, Ten Catte zijn namen die in het vuursteden-register van 1682 in Zenderen voorkomen. Het Weleveld is een voormalige havezathe ten noordoosten van Zenderen die strategisch gelegen was op de kruising van de handelsweg Deventer-Osnabrück, en die deel uitmaakte van de Hanzeroute.
Linnenweverijen basis voor de latere textielfabrieken
Met behulp van handweefgetouwen werd in zgn. wevershuisjes linnen geweefd, die vervolgens aan linnenhandelaren uit de rijkere streken in het westen van ons land werden verkocht. De familie Ten Cate en ook de familie Spanjaard, maakte zich verdienstelijk door het oprichten van linnenweverijen die de grondslag waren voor de latere textielfabrieken in Twente. Een verre voorouder van Loets ten Cate, de grondlegger van de kousenfabriek in Geesteren, vestigde zich in de loop van de 16e eeuw in Almelo om in die stad een textielfabriek te stichten.
Het familiewapen van de familie Ten Cate
Over het ontstaan van het wapen van de familie Ten Cate (met het onafscheidelijke hert) zijn meerdere legendes in omloop. We zeggen met nadruk 'legendes' want hoewel de verhalen als waar gebeurd doorverteld worden, zijn ze historisch niet met 100% zekerheid te bewijzen. Dit belet ons niet om er toch enkele te benoemen. Het familiewapen zou zijn ontstaan nadat de Doopsgezinden vervolgd werden en zijn afgeleid van psalm 42 Het hijgend hert der jacht ontkomen. Een andere legende vertelt dat een telg uit de Ten Cate-familie vroeger renbode is geweest met rendieren en hieruit het familiewapen zou zijn ontstaan. Een derde legende veronderstelt dat het familiewapen is verleend door den Hertog van Gelre als beloning aan een Ten Cate die vanuit Almelo een boodschap pijlsnel naar een andere stad bracht, zodat deze gewaarschuwd was voor de vijand. En zo zijn er nog meer legendes in omloop over het familiewapen. Feit is dat het hert altijd een prominente plek had én nog steeds heeft, wat betreft de herkenbaarheid en uitstraling van Ten Cate.
De Delmar (Delle Mare)
Net als het familiewapen van de Ten Cate’s met vraagtekens is omgeven, valt ook niet met zekerheid te zeggen wat de letterlijke betekenis is van 'De Delmar', de omgeving waar de familie Ten Cate eind jaren veertig een prachtig landhuis liet bouwen. Zeker is dat de periode van 1794 tot 1814 in de vaderlandse geschiedenis bekend staat als de Bataafs-Franse tijd. Nederland stond toen sterk onder invloed van het Franse keizerrijk onder leiding van Napoleon Bonaparte die zijn derde broer Lodewijk aanstelde als Koning van Holland. Hij logeerde eens bij de Graaf van Rechteren Limpurg in Almelo, grootgrondbezitter in de aangrenzende Weitemanslanden. De Franse tijd maakte Nederland tot een moderne staat met een moderne grondwet. De Burgerlijke Stand, het Wetboek van Strafrecht en het kadaster werden ingevoerd.
Het kadaster doet in 1810 zijn intrede
Tegelijkertijd met het duiden van kadastrale secties en nummers werden aan percelen veldnamen toegekend. Het Franse woord Del(le) betekent in het Nederlands vertaald een dal of laagte in het landschap. Het Franse woord Mare betekent in het Nederlands, plas, ven of poel. Kijkend naar de relatief lage ligging van de omgeving Delmar is het niet onwaarschijnlijk dat de veldnaam Delle Mare (Delmar/Delmaweg) zo tot stand is gekomen. Deze gedachte wordt nog versterkt door de aanwezigheid vroeger, van een stuw voor de afvoer van het water uit het laaggelegen gebied én ook door de veldnaam van het nabij gelegen 'landriet (Landrietweg).
Presentatie en dia-avond
Oud-medewerkers en huidige medewerkers van L. Ten Cate B.V. die de presentatie van het boek op zaterdagmiddag 22 november a.s., aanvang 14.00 uur, in Zaal Kottink willen bijwonen, worden i.v.m. de te verwachten belangstelling, vriendelijk verzocht zich vooraf aan te melden bij Joop Rietmeijer, e-mailadres: joop.rietmeijer@hetnet.nl of tel. 06-21856873.
De Heemkunde Geesteren vraagt haar donateurs om de dia-avond op woensdagavond 26 november a.s., aanvang 19.30 uur, in Zaal Kottink alvast in de agenda of op de keukenkalender te noteren. Een uitnodiging volgt te zijner tijd!
